Hukuki terminolojide avukat tarafından temsil edilen kişiye “müvekkil” denir. Bu terim, birini kendine vekil olarak seçen kimse anlamına gelmektedir. Avukatlık ilişkisi, özel bir vekalet ilişkisi olup hukuk sistemimizde önemli bir yere sahiptir.
Bu yazıda, müvekkil kime denir, avukat-müvekkil ilişkisinin temel kavramları, müvekkilin hak ve sorumlulukları ve avukatla temsil konusu detaylı olarak incelenmektedir.
Avukata Vekalet Veren Kişi Kimdir?
Avukata vekalet veren kişi, hukuk dilinde müvekkil olarak adlandırılır. Müvekkil, hukuki bir sorun veya dava ile karşı karşıya olan ve bu süreçte kendisini temsil etmesi için bir avukata yetki veren gerçek veya tüzel kişidir. Müvekkil, avukata verdiği vekaletname ile avukatın kendisi adına hukuki işlem yapabilmesine olanak tanır.
1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nun çeşitli maddelerinde müvekkil ifadesi açıkça kullanılmaktadır. Örneğin, kanunun 171. maddesinde “vekaletnamede bunun düzenlendiği tarihten sonra açılacak veya takip edilecek bütün dava ve işlerde vekalete ve başkasını tevkile genel şekilde yetki verilmişse, avukat, bu tarihten sonraki dava ve işlerde müvekkilinden ayrıca vekalet almaya lüzum kalmaksızın işi başka bir avukatla birlikte veya başka bir avukata vererek takip ettirebilir” ifadesi yer almaktadır.
Uygulamada müvekkil terimi yerine zaman zaman “vekil eden” veya “iş sahibi” ifadelerinin de kullanıldığı görülmektedir. Özellikle Avukatlık Kanunu’nun 164. maddesinin son fıkrasında iş sahibi terimi tercih edilmiştir: “Dava sonunda, kararla tarifeye dayanılarak karşı tarafa yüklenecek vekalet ücreti avukata aittir. Bu ücret, iş sahibinin borcu nedeniyle takas ve mahsup edilemez, haczedilemez.” Bu bağlamda avukat ile vekili arasındaki temsil ilişkisi, hukuki güven esasına dayalı olup hem vekilin hem de müvekkilin karşılıklı hak ve yükümlülüklerini kapsar.
Avukat Kimi Temsil Eder?
Avukatların hukuki süreçlerde ve davalarda temsil ettikleri kişi veya kurumlar şunlardır:
- Gerçek Kişiler: Bireysel vatandaşlar, hukuki bir sorun veya dava ile karşılaştıklarında avukat tarafından temsil edilebilirler. Örneğin, ceza davalarında suçlanan kişinin savunmasını avukat üstlenir.
- Tüzel Kişiler: Şirketler, dernekler, vakıflar gibi kurumsal yapılar hukuki sorunlarında avukat tarafından temsil edilirler. Avukat, bu kuruluşların yasal haklarını ve çıkarlarını korumak için hareket eder.
- Kamu Kurum ve Kuruluşları: Devlet kurumları, belediyeler ve diğer kamu tüzel kişileri de hukuki işlemlerinde avukatlar tarafından temsil edilebilirler.
- Suçtan Zarar Görenler: Ceza davalarında mağdur veya suçtan zarar gören taraflar da avukat aracılığıyla davaya katılabilir ve haklarını savunabilirler.
- Mirasçılar: Miras davalarında mirasçılar, haklarını korumak ve miras paylaşımını düzenlemek için avukat tutabilirler.
- İş İlişkisinde Taraflar: İşçi-işveren uyuşmazlıklarında her iki taraf da kendi haklarını savunmak için avukat tarafından temsil edilebilir.
Yani avukatın temsil ettiği kişi, dava sürecinin tarafı olan ve haklarını bir profesyonel aracılığıyla savunmak isteyen gerçek ya da tüzel kişilerdir. Avukatlık Kanunu’nun 2. maddesine göre avukatlığın amacı, hukuki münasebetlerin düzenlenmesi ve anlaşmazlıkların adalet ve hakkaniyete uygun olarak çözümlenmesidir.
Müvekkilin Hak ve Sorumlulukları Nelerdir?
Müvekkil olarak adlandırılan avukat tarafından temsil edilen kişi, çeşitli hak ve sorumluluklara sahiptir:
- Avukatını Serbestçe Seçme Hakkı: Müvekkil, kendisini temsil edecek avukatı özgürce belirleyebilir ve gerektiğinde değiştirebilir.
- Bilgi Alma Hakkı: Müvekkil, davanın her aşamasında avukatından yürütülen işlemler hakkında bilgi alma hakkına sahiptir.
- Avukatın Sır Saklama Yükümlülüğünden Yararlanma Hakkı: Müvekkil ile avukat arasındaki görüşmeler ve paylaşılan bilgiler gizlidir.
- Vekaletten Azletme Hakkı: Müvekkil, gerekli gördüğünde avukatının vekaletini sonlandırabilir.
- Dürüst Bilgi Verme Sorumluluğu: Müvekkil, avukatına dava veya hukuki işlem ile ilgili tüm bilgileri dürüstçe sunmalıdır.
- Avukatın Tavsiyelerine Uyma Sorumluluğu: Müvekkil, avukatının hukuki tavsiyelerine uymalı ve yönlendirmelerine göre hareket etmelidir.
- Vekalet Ücreti Ödeme Yükümlülüğü: Müvekkil, avukatına vekalet sözleşmesinde belirtilen ücreti ödemekle yükümlüdür.
- Dava Masraflarını Karşılama Sorumluluğu: Müvekkil, dava sürecinde ortaya çıkabilecek masrafları (harç, bilirkişi ücretleri vb.) karşılamalıdır.
Bu çerçevede avukatla temsil hakkı, müvekkilin hukuki güvenliğini artıran anayasal ve kanuni bir haktır.
Neden Avukat Tutmak Gerekir?
Avukat tutmak hukuki süreçlerde birçok avantaj sağlar ve şu nedenlerle önemlidir:
- Hukuki Uzmanlık: Avukatlar, lisans eğitimini hukuk fakültesinde tamamlamış, yasal mevzuatın gereklerini bilen, teori ve uygulama bilgisine sahip uzmanlardır.
- Önleyici Hukuk Hizmeti: Hukuki uyuşmazlık ortaya çıkmadan önce alınacak hukuki danışmanlık, potansiyel sorunları önleyebilir.
- Etkin Savunma: Uzman bir avukatın desteği, uyuşmazlıkların haklarınızın en doğru şekilde savunulması yoluyla lehinize çözümlenmesini sağlar.
- Kurumsal İlişkiler: Avukatlık Kanunu gereği, yargı organları, emniyet makamları, diğer kamu kurum ve kuruluşları avukatlara görevlerinin yerine getirilmesinde yardımcı olmak zorundadır.
- Belgelere Erişim: Avukatlar, müvekkillerinin haklarını savunabilmek için gerekli bilgi ve belgelere erişim hakkına sahiptir.
- Hukuki İşlemlerde Kolaylık: Avukatlar derdest davalarda müzekkereleri duruşma günü beklenmeksizin mahkemeden alabilir.
- Objektif Değerlendirme: Duygusal olarak etkilendiğiniz bir durumda, avukatlar olayı objektif bir bakış açısıyla değerlendirebilir.
Avukatlık Kanunu’nun 1. maddesine göre, avukat yargının kurucu unsurlarından olan bağımsız savunmayı serbestçe temsil eder. Bu da hukuk devletinin temel ilkelerinden biridir.
Avukatla Temsil Zorunlu Mudur?
Hayır, Türkiye’de genel kural olarak avukatla temsil zorunlu değildir.
Türk hukuk sisteminde avukatla temsil zorunluluğu konusu şu şekilde düzenlenmiştir:
- Genel Kural – Zorunlu Değil: Medeni yargılama hukukumuzda, avukatla temsil zorunluluğuna ilişkin genel bir düzenleme bulunmamaktadır. Taraf ve dava ehliyetine sahip her kimse, kural olarak davasını bizzat takip etme hakkına sahiptir.
- İhtiyari Temsil: Tarafın davasını bir vekil ile yürütmesi tamamen kendi tercihine bağlıdır.
- Vekalet Verilecek Kişi: Eğer bir kişi davasını vekil aracılığıyla takip etmek isterse, bu kişinin kural olarak baroya kayıtlı bir avukat olması gerekmektedir.
- Dava Şartı: Baroya kayıtlı avukatların dışındaki kimselerin davaya vekalet ehliyetleri yoktur ve bu durum, dava şartlarından sayıldığından, şartın yokluğu davanın usulden reddini gerektirir.
- İstisnalar: Bazı özel yargılama usullerinde (ör. Yargıtay’da temyiz başvurusu) veya belirli mahkemelerde avukatla temsil zorunlu olabilir.
Ceza Davalarında: Şüpheli veya sanık, soruşturma ve kovuşturmanın her aşamasında bir veya birden fazla müdafinin yardımından yararlanabilir. Bazı ağır suçlarda ve şüpheli veya sanığın 18 yaşından küçük olduğu durumlarda müdafi atanması zorunludur.
